Nog voordat het mes kletterend de tegelvloer raakt, heeft hij drie vloeken geslaakt. Eén geadresseerd aan het mes, waarvan het heft te glad is, één aan de toestand van de wereld in het algemeen, en vooral één aan zichzelf, die zo zwakzinnig is het mes niet als een bekwame volwassene te kunnen vasthouden. Er volgen nog twee vloeken als hij ontdekt waar de margarine allemaal terecht gekomen is. Hij laat zich op zijn knieën zakken en veegt zuchtend en klagend met zijn hemdsmouw de lichtgele schandvlekken van de tegels. Als hij zich weer opgehesen heeft schopt hij kwaad het mes onder de keukentafel.

Zijn fijne motoriek is uitstekend, evenals zijn observatievermogen. Het had niet mogen gebeuren. Nee. Automatisch slaat hij een vuist tegen zijn voorhoofd. ‘Domme, domme idioot.’ Hij trekt een stoel naar zich toe waarop hij volledig uit het veld geslagen neerzakt.

Als zijn toekomst er toch zo uitziet.

De lichten volgt hij met zijn ogen, hijzelf blijft onbewogen. Of de tram over de straat rijdt, of de wereld onder hem doorgetrokken wordt, maakt niet uit, weet hij. Zijn mentaal archief toont hem langbelichte foto’s waarop straatlantaarns, knipperend neonlicht en voorbijrazende autolampen lange, kleurige wimpels vormen. Zouden de anderen dat ook zien? Hoewel hij in het midden van de tram zit, gaat hij ervan uit dat geen mens hem opmerkt. Hij heeft er natuurlijk over nagedacht, maar kon geen reden bedenken waarom hij blijkbaar onzichtbaar is voor zijn stadsgenoten.

‘Zit jij niet bij mij in de klas?’ vroeg een meisje op de markt eens dat al drie jaar achter hem zat bij wiskunde. Hij schudde zijn hoofd, zei: ‘School is een blindeninstituut,’ en deed alsof hij onaangedaan richting de boekhandel slungelde. Zwervers, zwijgende echtparen, fluitende machinisten, allemaal zijn ze met zichzelf bezig, besluit hij.

​Het ligt niet aan hem.

Zijn studententijd leerde hem van de nacht te houden, die sindsdien zijn glans behield. Doorhalen tot het ochtendgloren, de camaraderie, de offers aan Bacchus en Eros. De meest productieve en creatieve uren van zijn leven. Het komt allemaal weer terug nu hij naast haar zit in de tram die de duisternis doorklieft op weg naar een café. Ze zwijgt. Via het raam neemt hij haar in zich op. Zeker ietwat verlept, maar voor haar leeftijd nog een knappe, stevige vrouw. Al tijdens de lezing in de bibliotheek had hij haar gespot. Hij zou haar mee uit vragen. En ze hapte.

Hij probeert zich voor te stellen hoe de komende uren zullen verlopen. Na de scheiding is hij alleen gebleven. Zijn sociale vaardigheden namen af. Hij weet dat hij vooral over zichzelf praat. Daar moet hij vannacht op letten.

Misschien maakt hij indruk door de zwerver achterin de les te lezen.

Na drie haltes heeft ze er al spijt van. Tijdens de borrel na de lezing in de bibliotheek had zijn uitnodiging nog iets te gaan drinken in de binnenstad haar aangenaam toegeschenen. Spannend ook. Hij converseerde gemakkelijk, zonder snoeverij, over het onderwerp van de avond en zag er oprecht en verzorgd uit. Waarom ook niet, heeft ze gedacht, nog geen half uur geleden. Nu, in de piepende stilte en het harde ontnuchterende licht van tram 7, ziet ze een volstrekt vreemde, grauwgetekende, zwijgzame man naast zich zitten. Hij lijkt haar blik te mijden en wijst af en toe naar iets in de duisternis.

Het moet al tegen half twaalf zijn. Wat moet ze nu? Ze durft niet uit te stappen en alleen terug te lopen. Ze is drieënzeventig. Wat als de zwerver achter in de tram samen met haar uitstapt? De bestuurder zingt pretentieloos.

Haar hart bonst. Ze blijft zitten.

De laatste rit zit er bijna op. Het was een tumultueuze dienst. Hij merkt aan zichzelf dat hij nu wat kan ontspannen. In het spiegeltje heeft hij hem weer binnen zien komen in zijn tram. Met zijn sporttas en rugzak. Hij weet dondersgoed dat hij niet heeft ingecheckt, maar hij laat het zo. Geen zin in nog meer trammelant. Het is laat. In plaats daarvan telt hij het aantal haltes dat hem nog scheidt van de remise, zijn fiets, zijn appartement.

​Naarmate hij dichter nadert tot zijn dagelijkse verlossing, gaat hij harder neuriën. Pas na enkele minuten registreert hij dat. Het zacht pratend echtpaar doet hem denken aan oude buren, maar ze zijn het zeker niet. Die zijn veel ouder. Als ze nog leven. Hij ziet zichzelf weer machinist spelen met keukenstoelen als treintje. Hij had geen weet van de hardheid, zag enkel de romantiek.

Tegen kaartjesknippers keek hij op.

Het horloge geeft drie minuten over half twaalf aan. Aan de andere kant van de ruiten van de tram dekt de nacht alles toe wat ongezien wil blijven. Nonchalant schuift hij de linkermouw van zijn jas weer naar beneden. Hij is één van de vijf inzittenden. De rit is te kort, te onbeduidend ook, om hen met enige realiteitszin reizigers te noemen. De machinist neuriet zacht mee met de zangeres in zijn hoofd. Achter hem twee oudere mensen, een echtpaar, schat hij in, die kibbelen over de exacte aankomsttijd.

Voor hem maakt het niets uit. Hij hoeft nergens heen, de aansluiting heeft hij jaren geleden al gemist. Toch houdt hij de tijd nauwlettend bij. Het is zijn manier om grip te houden op de werkelijkheid. Wanneer de tram arriveert bij het station, sjouwt hij de versleten sporttas en zijn rugzak naar buiten.

Hij ziet direct dat zijn plek is ingenomen.

Hij houdt van roken. Hij houdt van de geur die achterblijft aan zijn vingers nadat hij zijn sjekkie heeft uitgedrukt. Hij beschouwt het als goede wijn. Hoe langer je gerookt hebt, des te beter het aroma wordt. Dat werpt hij regelmatig tegen wanneer zijn vrienden hem aanraden zijn handen beter, of vaker, te wassen. Als een roker langsloopt ruikt hij binnen twee teugen welk merk sjek of sigaret die gebruikt. Een volle asbak heeft op hem de uitwerking die een ikoon van de Moedermaagd heeft op een oude Russin, zoals roken zelf een daad van contemplatie en wereldverachting is.

​De herinnering aan tijden dat je ongemerkt een pak sjek uit de rekken bij de kassa van de supermarkt in je jaszak kon steken, is al jaren vervaagd. Mensen betaalden met cheques hun wekelijkse boodschappen. Natuurlijk is hijzelf ook ouder geworden. Hij durft minder.

Inmiddels schooit hij bijna alleen nog maar.

Zoals de meeste mensen zonder noemenswaardige persoonlijkheidsstoornis heeft hij spijt over nogal wat kwesties in het leven. De gewichtigste daarvan is zonder twijfel dat hijzelf de oorzaak is van de sardonische bijnaam die hij al een halve eeuw met zich meetorst. Geboortig uit een onbenullig dorpje aan de Duitse grens en met een ‘magna cum laude’ doctoraalbul economie op zak, meende hij in jeugdige hoogmoed zijn nieuwe collega’s die jarenlang in de avonduren geploeterd hadden op hun akte-MO de les te moeten lezen op zijn tweede werkdag, begin januari 1973. Sindsdien staat hij in de plaatselijke gemeenschap schamper bekend als de ‘wijze uit het oosten’.

En het is waar, hij leerde ermee leven, en de scherpe kantjes werden zachter. Er kwam ook waardering, tot het verwerd tot een geuzennaam. Bij zijn pensionering  werd hij er in een sketch nog fijntjes aan herinnerd.

Sindsdien is hij niet eens meer zijn bijnaam.

Voordat hij het kartonnen wc-rolletje bij het oud papier gooit, knijpt hij zijn linkeroog dicht en houdt het rolletje rechts boven zijn neus. Hij tuurt de tuin in en hoort zichzelf zeggen ‘Ai ai kapitein!’ Even glimlacht hij, wanneer hij het lichtcirkeltje beweegt van de schuurdeur naar het vogelhuisje. Tegelijk beweegt hij van oude man naar kind, van zijn keuken naar het bos bij zijn grootouders. ‘Man overboord, en geen land in zicht!’ Het werd een indrukwekkende ontdekkingstocht die schatten en levensgevaar opleverde. De rum, natuurlijk, de rum.

Hij smeert zijn ontbijt, klemt speels het mes tussen zijn tanden. Dit wordt een goede dag. De helft van zijn snee brood verkruimelt hij buiten op de plank voor het vogelhuisje. Hij zwalkte zonder kompas, met niets in het verschiet. Deze tuin werd zijn haven. De verloren jaren krijgt hij er niet mee terug.

Eens slaat zijn jeugdig hart op de klippen.

Er zit een gat in de bank, denkt ze opeens. Wat een zonderlinge gedachte. Bizar eigenlijk. Ze lijkt een ogenblik te bevriezen – haar hoofd scheef, één wenkbrauw opgetrokken – en staart in het oneindige terwijl ze erbij stilstaat. Dan zet ze haar bord waarop een volkorencracker met dertigpluskaas voor zich neer op de tafel, schuift naar voren en gaat op haar knieën voor de bank zitten. Buiten remt een auto. Het is een driezitter. Voor als er bezoek zou komen.

Ze bukt en kijkt onder de bank. Er heerst een eeuwig soort duisternis en stilte, zoals op een planeet die voor het eerst verstoord wordt. Ze pakt haar telefoon en schijnt ermee de eeuwigheid in. Ze zit ongemakkelijk, voelt haar broek knellen rond haar linkerdijbeen. De onderarm waarmee ze op de grond leunt vlamt pijnlijk. Het telefoonlicht onthult stofvlokken, een wegwerppen, een verschrompeld theezakje.

​Met de pen scheurt ze een gat.