Zelf geeft hij er niet veel om. Dat zegt hij tegen de mensen die hem ernaar vragen. Hij doet het voor anderen. De keukentafel die inmiddels bedekt staat met betoverende hors-d'oeuvres, een internationale tapassortering, knisperende oliebollen, amuses en minidesserts overziet hij met voldoening. Hij staat er graag vroeg voor op, zegt hij, alle genodigden moet hij immers een ruime keuze naar hun individuele voorkeur presenteren. En hij weet feilloos wat die voorkeuren zijn, en dat hij ervoor geprezen zal worden. Zijn welgespeelde bescheidenheid zal bijdragen aan het succes.

Weifel, een hapering, het kleinste bedenkelijke trekje rond de mond, hij zal het opmerken en er kapot van zijn. Deze avond moet hem de bevestiging brengen dat hij de komende driehonderdvijfenzestig dagen zijn ademruimte waard is. Niemand mag afbellen. Het weerbericht houdt hij paniekerig in de gaten.

De amuse die hij preventief in zijn mond duwt, is te zout. De bel gaat.

Met beide handen omvat ze een glas wijn. De mouwen van het vest raken aan haar duimen. De benedenverdieping is zwanger van kaneel, kruidnagel, anijs, geuren van haar oma. Op de achtergrond nog meer oma, de belegen voorkeuren van de Top 2000. Ze staart naar buiten, ziet kinderen lachend rennen en knalvuurwerk naar elkaar gooien. De radiator tegen haar onderbenen achter het raam verspreid loomheid. Ze sluit haar ogen en neemt nog een slok chardonnay. Dagen slenteren uitgestorven voorbij. De reproductie van de Degas zegt haar niets meer.

Haar collega’s zwalkten in opgetogen stemming naar huis, na de kerstborrel. Heerlijk een weekje vrij. De zaak dicht tot twee januari. Ze kuste en zwaaide mee. Meteen daarna trad de grote oudejaarsstilte in. Ze hing haar kerstsjaal aan de kapstok, het glitterjurkje in de kledinghoes op zolder. Haar wereld is verstomd. In haar joggingpak bakt ze voor zichzelf.

Ze vraagt niet veel.

Gejaagd, oppervlakkig, hoog. Zijn ademhaling. Paniek en zweet. Ik haal het niet. Haal het niet. Oogbollen flitsen alle kanten uit. Het hart sneller, onregelmatig. Een woedende wolk beheerst zijn buik, beklemt zijn maag. Hij is uitgeput. De gekmakende angst, dan felle pijn in zijn rug, een rode waas mist op, hij hoort hijgen. Schreeuwen en lachen. Laat me niet alleen. Pijn vloeit over in verdriet. De droefenis die alles omvat. Er is geen adem meer. Alles lekt weg, raakt verloren.

Hij is verdwaald op de vierkante meter. Zijn kussen is doorweekt. Dat de witte wereld waarin hij zweeft zijn eigen plafond is, dringt pas later door. De diagonaal die zijn lichaam onder de lakens vormt is een zinnebeeld van de verwrongen werkelijkheid. Het is stil. Zo stil. Zijn oren suizen. Het klein vocht loopt van zijn oog langs de neus naar zijn bovenlip.

Buiten trippelt zachte miezer tegen de ruit.

Andropov. Het moet in de tijd van Andropov geweest zijn. Hij rommelt in de bruinkartonnen hangmappen die de gedateerde inhoud vormen van een lade in het metalen bureautje op zolder. Hij is er lang niet geweest. Het ruikt naar schimmel en broeierig stof. Het deert hem niet. Sinds zijn bed in de studeerkamer staat waagt hij zich nauwelijks nog de trap op. Als morgen de hele flikkerse bende in de fik vliegt mis ik er niks aan, peinst hij. Hij peinst wel meer, de laatste maanden.

Op zijn knieën voor de bureaulade valt zijn blik op de houten stellingen met scheefgezakte ordners. Vooral op die ene waar met twee soorten tape en een bruin spijkertje het kaartje ‘mei 1981 – november 1985’ op zijn plaats gehouden wordt. Hij probeert zich aan het bureau op te trekken, mist de kracht in zijn rechterbeen, smakt op de vurenhouten vloer.

Hij redt zich prima.

De grote omslag kwam ergens in de jaren tachtig. Tot die tijd rooide hij het aardig op zijn akker vol fijnsparren. Een vaste clientèle nam jaarlijks een puike kerstboom af van zijn vader en later ook van hem. Ze stonden gunstig bekend om hun goedgevulde sparren die niet vóór oud en nieuw uitvielen. Er was vertrouwen, garantie was niet nodig. Met aandacht bouwde hij de kerstakker op tot een bloeiend bedrijf.

Nadat eerst de roep om bomen met kluit luider werd, stelde in 1986 een neef twee straten verderop de oude garage van hun grootvader open om er kunstbomen te versjacheren. Het zat er al een tijdje aan te komen. En natuurlijk misbruikte hij hun familienaam die immers geassocieerd werd met kwaliteit. Na een eerste woedeuitbarsting op acht december brak er brand uit in de week voor kerst.

In het verpleeghuis ontwijken ze elkaar na bijna veertig jaar nog steeds.

Ze frommelt de blouse in haar rok terwijl ze de wc uitstapt. Haar bedrukte blik bloeit open. Op de mat ligt een envelop die er vijf minuten geleden stellig nog niet lag. Vertederd pakt ze hem op. Ze weet wie hem gestuurd heeft. Eén keer per jaar ontvangt ze post. Een kerstkaart van haar oudtante. Het antieke handschrift bevestigt het zekere vermoeden van de afzender. Haar broer met zijn kuthuis in de Auvergne – dat hij erin stikt, haar ouders die haar naschreeuwden dat ze geen cent zou zien, de oma – simpele ziel – die angstig partij trok voor haar zoon, voor niemand bestaat ze nog.

Zo’n zestig jaar eerder voltrok zich een eender drama. Het dorp van toen vertelt het nog. Er was een zus die niet wilde deugen. Ze spuugde op de nette betrekking die haar ouders voor haar regelden. Ze vertrok om te leven.

Jaarlijks schrijft ze één kerstkaart.

De brosse zoetheid op zijn tong voert hem ver uit de keuken vandaan. Chocolade, suiker, een zweem vanille, het kraken tussen zijn kiezen. Dan fluweel. Er is magie. En sereniteit buiten ruimte en tijd. Uitgevloeid in grenzeloosheid. Aarzelend opent hij zijn ogen weer en ziet de afgeleefde keukenkastjes. Een klein moment is hij van zijn stuk gebracht. Dan steekt hij snel nog een koekje in zijn mond. De ervaring herhaalt zich. Nu tracht hij die langer vast te houden. De materie is voorwaarde voor de onstoffelijke gewaarwording. Bewustwording misschien.

Een indeling in drieën lijkt hem juist. In een enkel geval is een koekje de bewuste beloning die hij zichzelf toestaat na het volbrengen van een opgave of de troost na een teleurstelling. Maar vaker wordt hij overvallen door een imaginaire geur of de aanblik van de koektrommel. Hij weet dat het zijn oerbrein is.

Maar het is ook een poort.

Het opengeslagen boek legt hij omgekeerd op de leestafel. Gebiologeerd blijft hij naar zijn linkerhandpalm staren. Het is die gewaarwording waarin het dagelijkse plots vervreemdt. Het felle lamplicht dat de bibliotheek onderscheidt van een bruin café lijkt als een tandartslamp zijn brandpunt te vinden op het oude litteken. Hij weet nog hoe het voelde. Er is niet veel voor nodig – dit is precies genoeg – om de gebeurtenissen van die dag opnieuw te beleven. De pijn, de huivering, daarna de woede, het verdriet. Uiteindelijk het ongeloof, al wurgt de zelfbeschuldiging steeds opnieuw zijn kinderhart.

De tijd schreed voort, de wond – het lichaam is veel vergevingsgezinder dan de geest – verzachtte tot een vlak litteken. Afgeleid pakt hij het boek op en leest voort. Nihilisme heeft zijn voorkeur. Obsessief verslindt hij boeken sinds hij afgekeurd werd. Hij voelt zich verraden door verhalen die goed aflopen.

De geschiedenis houdt niet zoveel rekening met hem.

Volstrekt belachelijk! Hij hoort het zijn moeder in gedachten roepen terwijl hij een aardige guirlande in het plafond probeert te prikken. De doden zijn van oudsher betrokken bij de feestdagen. Niet dat hij zich daar bovenmatig op verheugt. Toen hij zojuist de doos met kerstboomonderdelen de trap afzeulde bemoeiden allerlei weggeteerde familieleden zich al met de gang van zaken. Zijn kop knalde uit elkaar. Dat past toch niet, het is nog veel te vroeg, voor wie doe je dit, het wordt weer een fiasco, wat moet dat wel niet gekost hebben? Onderaan de trap gaat hij zitten om uit te hijgen.

​Het is een kerstkoekje van eigen deeg. Hij voelt het weer. Hoelang heeft hij tijdens zijn jaarlijkse decemberbezoek aan de familie alles wat naar uiterlijke schijn stonk niet uitgekafferd. De geest van de vergane kerstmis beneemt hem de adem.

Als de boom eenmaal staat, moet de stol gebakken worden.

Wie met tegenzin de hond uitlaat op deze stormachtige zondag en langs de ramen van de recreatiezaal van het verpleeghuis loopt, ziet daarbinnen een verwachtingsvolle bedrijvigheid. Mannen en vrouwen, zelf reeds op leeftijd, met hun kinderen en kleinkinderen hierheen getogen, staan gereed om haar te ontvangen wier kroost zij allen genoemd worden. Een slinger is opgehangen, de cake en de bokkenpootjes liggen op schalen. Kinderen vervelen zich. De geur van automatenkoffie maskeert de nattehondenlucht van de opgestapelde jassen.

​Na binnenkomst kijkt ze verdwaasd om zich heen. De speciale stoel waarop ze onder gejoel moet plaatsnemen, voorzien van een kartonnen kroon met de tekst ‘100 HULDE’, zit ongemakkelijk. Ze wenkt een kelner: ‘Waar is Gerard?’ ‘Och, oma, opa is er al vierentwintig  jaar niet meer’, antwoordt de kerel geïrriteerd. ‘En de burgemeester, is die er al?’ ‘Nee, oma, daarvoor moet je tegenwoordig honderdenvijf worden.’

Ze vloekt zuchtend, en lacht, en zwaait.